De pestmeester was pure horror en vooral een keiharde realiteit
Dracula, Frankenstein, Freddy of zelfs een Leatherface. Het zijn allemaal figuren die mee de wereld van de horrorfilm en onze collectieve angst hebben helpen bepalen. Hoewel ze allen over een eigen storyline beschikken en elk hun eigen wapen van voorkeur hebben, beschikken ze wel over 1 algemene eigenschap: ze zijn fictief. Natuurlijk zijn er verschillende theorieën waar men, vooral door lokale folklore gevoed, overtuigd is dat bepaalde van die figuren ook daadwerkelijk bestaan of hebben bestaan. Daarnaast is er ook een volledig pallet aan cryptids, waar de wetenschap zich de tanden op stuk bijt en een erg gewillige bron van inspiratie voor schrijvers wereldwijd. 1 figuur vormt hier echter een uitzondering op. Een figuur die de dood met zich meebracht, een figuur alleen al door zijn uiterlijk mensen de stuipen op het lijf wist te jagen en een figuur die de voorbode van heel wat leed was. De pestmeester was geen fictie maar een pure en huiveringwekkende realiteit.
Of je het verhaal van de pestmeester kent of niet, het figuur (of een afgeleide ervan) kwam je in leven ongetwijfeld al tegen. Zijn look is er eentje die vooral in Venetië tijdens de carnavalsperiode op heel wat populariteit kan rekenen. Maskers met een lange, krullende neus, vervolledigen een kostuum met lange mantel en een grote kap. Hoewel ze tijdens feestperiodes op de nodige bewondering kunnen rekenen, is dit ooit anders geweest.
De pest, een pandemie om U tegen te zeggen
De pest was de meest dodelijke pandemie die Europa ooit te verwerken kreeg. In de 14de eeuw maakte de zwarte dood (een andere benaming die de ziekte kreeg) naar schatting 100 miljoen doden. (jawel, 100 met 6 nullen). De ziekte had verregaande gevolgen voor zowat iedere tak van de maatschappij. Wie niet stierf door de ziekte had grote kans gevloerd te worden door de hongersnood die er heerste. Van boeren tot mensen van adel, de pest maakte geen onderscheid en kende ook geen genade. Medicatie en een effectieve behandeling bestond er toen nog niet, waardoor de dood een zekerheid werd. De massahysterie was compleet, angst en paranoia heersten waardoor ook heel wat gezonde mensen kwamen te overlijden. Mensen waarvan men dacht dat ze besmet waren, werden uit de gemeenschap verwijderd en bij andere zieken geplaatst, waardoor een besmetting onvermijdelijk was.
In een poging de pandemie onder controle te krijgen, mensen op een meer efficiënte manier te gaan onderzoeken en ook een vorm van quarantaine te gaan toepassen, werd in Italië de pestmeester in het leven geroepen. Het land zag heel wat scheepvaart uit het oosten aanmeren, waardoor het ook als eerste en misschien wel als hardste door de pest werd getroffen. Pestmeesters moesten verdachte gevallen onderzoeken en indien nodig, in afzondering plaatsen. Die pestmeesters, plague doctors in de Engelse literatuur, deden hun uiterste best om zich zo goed en kwaad mogelijk te beschermen. Men wist in die tijd wel al dat de pest via vlooien werd overgedragen (hygiëne was in Europa toen onbestaande, ratten hadden er vrij spel en zij waren de dragers van die vlooien) maar men had ook vermoedens dat het via de lucht kon worden verspreid. In de strijd tegen de vlooien werd gekozen voor zwarte kledij, meestal uit een lederen materie vervaardigd. Vlooien hadden op die manier geen kans om tot op het lichaam van de pestmeester te raken. Om het gezicht te beschermen en vooral een besmetting via de lucht tegen te gaan, werd een masker ontwikkeld in de vorm die we ondertussen allemaal kennen. De lange snuit was geen fashionable iets of een gril van de ontwerper maar had wel degelijk een functie. De neus werd gevuld met een reeks kruiden en specerijen, waardoor een eventuele overdracht van het virus werd vermeden. Onmisbaar bij de tuniek van de pestmeester was zijn stok (social distancing?) waarmee hij mogelijke besmettingen kon onderzoeken zonder zelf te dicht te komen.
De pestmeester en de dood kwamen hand in hand
Of de outfit van de plague doctor ook daadwerkelijk nut had, is en blijft tot op heden nog steeds de vraag. Wetenschappers denken dat het, in een zekere mate, wel zijn werking zal hebben gehad al overleden heel wat pestmeesters zelf ook aan de zwarte dood. De psychologische impact van de tuniek had echter zijn doel niet gemist. Wanneer de pestmeester aan de deur kwam kloppen, dan wist je met zekerheid dat je zou gaan sterven. In grote delen van Italië werden verdachte gevallen, door diezelfde pestmeesters, per sloep naar isolatie eilanden (zoals het beruchte Poveglia) gebracht. De kans dat je van zo een plaats terugkeerde was onbestaande. Pestmeesters stonden gelijk aan de dood en hun uiterlijk werd al snel gekoppeld aan het noodlot.
Het imago van de pestmeesters werd, doorheen de geschiedenis, geromantiseerd en is nu zelfs een carnavalsfiguur. De realiteit is echter dat geen enkel fictief horror personage zoveel dood en verderf op zijn/haar palmares heeft staan als de man met de snuit … en die was alles behalve fictief.
